درس 16

بخوان و حفظ کن

به گیتی، بِه از راستی، پیشه نیست.

لغات مهم

راستی: راستگو و درستکار بودن
بِه: بهتر
پیشه: کار، حرفه
کاستی: فساد، بدی
کژی: ناراستی
خیره: بی پروا، گستاخ، در این درس به معنی بیهوده است.
بَتر: بدتر
دُرست: راست، حقیقت
ستمکاره: ستمکار
رای: فکر و اندیشه
بی فروغ: تیره و تار، بدون درخشندگی

معنی بیت ها

به گیتی، بِه از راستی، پیشه نیست ز کژیّ بَتَر، هیچ اندیشه نیست
معنی: در جهان، هیچ کاری بهتر از راستی وجود ندارد و هیچ فکر و اندیشه ای بدتر از ناراستی وجود ندارد.
نکته ی آرایه ای: راستی و کژی: تضاد / به (= بهتر) و بَتَر: تضاد
نکته ی دستوری: پیشه: نهاد / هیچ اندیشه: نهاد

سخن گفتنِ کژ ز بیچارگی است به بیچارگان بر، بباید گریست
معنی: دروغ گفتن و سخن ناراست گفتن، نشانه ی درماندگی است. به حال انسانهای بیچاره باید گریه کرد.

هر آن کو که گردد به گردِ دروغ ستمکاره خوانیمش و بی فروغ
معنی: هرکسی که به دنبال دروغگویی باشد، ستمکار و گناهکار است.
نکته ی دستوری: در مصراع دوم «ــَـ ش» در «خوانیمش» مفعول است، یعنی او را .

همه راستی کن که از راستی نیاید به کار اندرون، کاستی
معنی: همیشه درستکار و راستگو باش، زیرا از درستکاری هیچ نقص و کمبودی در کارها پیش نمی آید.

نکته ی آرایه ای: راستی و راستی: تکرار / راستی و کاستی: تضاد
نکته ی دستوری: راستی (همه راستی کن)، مفعول است. / کاستی: نهاد

هر آن کس که با تو نگوید دُرست چنان دان که او دشمنِ جانِ توست
معنی: هرکسی که به تو راست نمی گوید، بدان که او دشمن تو می باشد.
نکته ی دستوری: دان: فعل امر (= بدان) / نگوید: مضارع اخباری (= نمی گوید)

گشاده است بر ما، درِ راستی چه کوبیم خیره، درِ کاستی؟
معنی: وقتی که راه راستی و درستی به روی ما باز است چرا بیهوده به دنبال ناراستی و دروغ برویم؟

نکته ی آرایه ای: در کاستی کوبیدن: کنایه از به دنبال دروغ و بدی رفتن
نکته ی دستوری: در راستی: نهاد / در کاستی: مفعول

مکن دوستی با دروغ آزمای همان نیز با مردِ ناپاک رای
معنی: با انسان دروغگو و نیز با شخص بد اندیش دوستی نکن.

نکته ی دستوری: مردِ ناپاک رای: ترکیب وصفی
- دروغ آزمای: دروغگو
- ناپاک رای: فکر ناسالم

پیام درس:
فردوسی، بر درست کرداری و راستگویی تأکید می کند و دروغگویی را ناپسند می داند و می گوید همیشه از انسان دروغگو، دوری کن چون که دشمن جان تو است.