مطالعات نهم

درس 9

ایرانی متحد و یکپارچه

اوضاع سیاسی ایران هنگام تأسیس حکومت صفوی چگونه بود؟
حکومت واحد و قدرتمندی نداشت و دچار تفرقه و تجزیه شده بود. حاکمان بخش های مختلف ایران با هم در جنگ بودند. به همین دلیل، امنیت و آرامش شهرها و روستاها از بین رفته و امور کشور مختل شده بود سلطان عثمانی خود را خلیفه مسلمانان می دانست و علاوه بر سرزمین های همجوار، به ایران نیز طمع داشت. در شما ل شرق ایران (ماوراءالنهر)، ازبک ها قدرت گرفته بودند و به مرزهای ایران می تاختند.

حکومت صفوی چه زمانی شکل گرفت؟
در ابتدای قرن 10 ق با به قدرت رسیدن به نام اسماعیل ،یکی از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی.

شیخ صفی الدین اردبیلی که بود و مهمترین طرفدارانش که بودند؟
شیخ صفی( 735 650 ق) که از صوفیان معروف زمان خود بود، خانقاهش در اردبیل مورد توجه مردم و حاکمان محلی بود. صوفیان بیشتر وقتشان را در خانقاه به ذکر گفتن و انجام دادن مراسم خاص خود می گذراندند. پس از شیخ صفی، اداره خانقاه در خانواده او موروثی شد. مهم ترین طرفداران خانقاه شیخ صفی ایل های مختلف ترک بودند که به قزلباش٭ شهرت داشتند.

شاه اسماعیل صفوی چگونه به قدرت رسید واقدامات وی پس از تاجگذاری چه بود؟
اسماعیل صفوی به کمک نیروی نظامی قزلباش ها، نخست شروانشاهان و آق قویونلوها را شکست داد و پس از تسلط یافتن بر تبریز، خود را شاه ایران خواند. یکی از اقدام های مهم وی پس از تاج گذاری، رسمی کردن مذهب شیعه بود. سپس حاکمان مناطق مختلف را یکی پس از دیگری از میان برداشت و با شکست دادن ازبک ها در خراسان، بر سراسر ایران مسلط شد.

موفقیت های سیاسی ونظامی شاه اسماعیل صفوی چه نتایجی داشت؟
حکومت کشور ما یکپارچه و نیرومند شد؛ به طوری که قلمرو آن به حدود قلمرو دوره ساسانیان رسید. حکومت صفوی همچنین همه اقوام ایرانی را زیر حاکمیت خود گرفت و موجب هم بستگی و اتحاد بیشتر ایرانیان شد.

چرا عثمانی ها به ایران حمله کردند وعلت شکست صفویان از آنان چه بود؟
سلطان عثمانی که از شکل گیری سلسله قدرتمند و شیعه مذهب صفویه ناخشنود بود، با سپاهی عظیم راهی ایران شد. در چالدران )در نزدیکی شهر خوی امروزی( سپاه عثمانی به کمک سلا حهای آتشین مانند توپ و تفنگ که سپاه ایران از آنها بی بهره بود، پیروز شد. پس از جنگ چالدران، تبریز به اشغال عثمانی ها در آمد اما مقاومت و مبارزه مردم آنها را وادار به عقب نشینی کرد.

چه کسی حکومت صفوی را تثبیت کرد وعلت جابجایی پایتخت توسط او چه بود؟
تهماسب،( پسر شاه اسماعیل) با سر و سامان دادن به اوضاع داخلی و دفع حمله های ازبکان و دولت عثمانی،سبب تثبیت حکومت شد او پایتخت را از تبریز به قزوین انتقال داد؛ زیرا تبریز همواره در معرض هجوم سپاه عثمانی بود.

زمان کدام شاه اوج قدرت صفویان است و چند نمونه از اقدامات وی را ذکر کنید.
شاه عباس اوّل (پنجمین شاه صفوی) شکست ازبک ها و عثمانیان انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان و تلاش برای آبادانی آن

علل ضعف وسقوط سلسله صفوی چه بود؟
1- ناتوانایی وبی لیاقتی پادشاهان صفوی پس از شاه عباس اوّل.
2- سیاست کشتن و کور کردن شاهزادگان
3- بازداشتن شاهزادگان از حکومت ولایت ها و آموختن شیوه کشورداری
4- اختلاف و درگیری میان مقام های کشوری و لشکری وبازماندن از انجام مسئولیت های مهم خود
5- فراگیری هرج و مرج در کشورو مختل شدن امور حکومت

اوضاع نابسامان اواخر دوره صفویه سبب سلطه چه کسانی بر قسمتی از ایران شد؟
گروهی از افغان ها در قندهار سر به شورش برداشتند و پس از پیروزی بر حاکم آن ولایت، به سوی اصفهان حرکت کردند. سلطان حسین صفوی تسلیم شد و محمود افغان، بر پایتخت و قسمت هایی از ایران مسلط شد.

صفویان کشور را چگونه اداره می کردند ؟
در رأس حکومت شاه قرار داشت. شاهان صفوی، اختیارات زیادی داشتند و با استبداد بر کشور حکومت می کردند. همه مقام های کشوری و لشکری مطیع فرمان شاه بودند و اجازه نداشتند مخالف خواست و اراده او عمل کنند. بعد از شاه، وزیر بزرگ قرار داشت که به او اعتمادالدوله نیز می گفتند. او مسئول امور اداری و مالی کشور بود اما در مقابل شاه قدرت و اختیار چندانی نداشت.فرماندهان نظامی نیز در اداره حکومت صفوی نقش بسیار مهمی داشتند و علاوه بر فرماندهی سپاه، معمولاً حاکم ولایت های مهم نیز بودند.

قزلباش ها چه جایگاهی در دولت صفوی داشتند؟(چرا شاه عباس از حکومت قزلباشها کاست؟)
تا زمان شاه عباس اوّل، سران ا یل های قزلباش حاکم ولایت های مختلف ایران بودند. شاه عباس اوّل برای تقویت حکومت مرکزی و جلوگیری از نافرمانی و بی نظمی سران ا یل های قزلباش، حکومت ولایت ها را از آنان از گرفت و به افرادی غیر از قزلباش ها سپرد. همچنین در کنار سپاه قزلباش، سپاه جدیدی از افراد غیرقزلباش تشکیل داد و با کمک گرفتن از اروپاییان، این سپاه را به تفنگ و تو پ مجهز کرد.