درس 6 

قلب کوچکم را به چه کسی بدهم؟

موضوع و محتوا: اهمّیّت ابراز عواطف و احساسات به دیگران به ویژه به پدر و مادر، تأکید بر مهرورزی، درستکاری و ادب نسبت به دیگران همراه با تفکّر خلّاق.
قالب: داستان

1- من قلب کوچولویی دارم. خیلی کوچولو. خیلی خیلی کوچولو.

نکتۀ ادبی: تکرار: واژۀ «کوچولو» و «خیلی» هرکدام سه بار آمده اند.
دانش زبانی: من: نهاد/ قلبِ کوچولو: ترکیب وصفی (=مفعول) / دارم: فعل حال (مضارع).

2- مادر بزرگم می گوید: قلب آدم نباید خالی بماند، اگر خالی بماند، مثل گلدان خالی زشت است و آدم را اذیّت میکند. 

واژۀ مهم: اذیّت: آزار.
نکته های ادبی: تشبیه: «قلب خالیِ آدم» مانند «گلدانِ خالی» زشت است و آدم را اذیّت می کند./ تکرار: خالی، بماند، آدم.
دانش زبانی: پنج جمله است./ مادربزرگ: نهاد/ میگوید: فعل حال (مضارع)/ قلبِ آدم: نهاد./ مفعول: 1. کلِ عبارتِ درونِ گیومه که نقلِ قول است؛ 2. آدم (در واپسین جمله).

3- برای همین هم، مدتی است فکر می کنم این قلبِ کوچولو را به چه کسی باید بدهم. یعنی، راستش، چطور بگویم؟ دلم میخواهد تمامِ تمامِ این قلبِ کوچولو را مثل یک خانه قشنگِ کوچولو به کسی بدهم که خیلی خیلی دوستش دارم... یا... نمیدانم... کسی که خیلی خوب است. کسی که واقعاً حقّش است توی قلبِ کوچولو و تمیزِ من خانه داشته باشد. خب راست میگویم دیگر. نه؟

واژه های مهم: چطور: چگونه، چه جوری/ تمامِ تمام: کامل، همه/ واقعاً: به درستی/ حق : شایسته، سزاوار/ است: سزاوارش است، شایسته اش است.
نکتۀ ادبی: تشبیه: «قلب کوچولو» به «یک خانه قشنگِ کوچولو» تشبیه شده است./ تکرار: قلب، کوچولو، خیلی.
دانش زبانی: «خانه قشنگ» و «قلبِ کوچولو» ترکیب وصفی.

4- پدرم میگوید: «قلب، مهمان خانه نیست که آدم ها بیایند، دوسه ساعت یا دوسه روزی توی آن بمانند و بعد بروند. قلب، لانه گنجشک نیست که در بهار ساخته بشود و در پاییز باد آن را با خودش ببرد.»

واژه های مهم: مِهمان خانه: خانه مهمان، سرای میهمان، مسافرخانه، مهمان کده/ تویِ: درونِ، داخلِ.
نکته های ادبی: بیایند، بروند: تضاد/ بمانند، بروند: تضاد / «مهمان خانه، آدم»، «بهار، پاییز» ، «روز، ساعت» ، «دو، سه» مراعات نظیر.
دانش زبانی: پدرم، قلب، آدم ها، باد: نهاد./ تمام جمله های درونِ گیومه، مفعول است برای فعلِ «می گوید»

5- قلب، راستش نمی دانم چیست، امّا این را می دانم که فقط جای آدم های خیلی خیلی خوب است برای همیشه .

نکته های ادبی: نمی دانم، می دانم: تضاد/ تکرار: خیلی.
دانش زبانی: این: مفعول/ آدم های خوب: ترکیب وصفی.

6- خوب. بعد از مدّتها فکر کردم، تصمیم گرفتم قلبم را بدهم به مادرم؛ تمامِ قلبم را، تمامِ تمامش را بدهم به مادرم؛ و این کار را هم کردم...

واژه های مهم: مدّت: زمان، وقت/ تصمیم: اراده کردن، قصدِ انجام کاری کردن./ تمام: همه.
نکتۀ ادبی: تکرار: تمام، کردم، بدهم، را، مادرم.

7- امّا... -
امّا وقتی به قلبم نگاه کردم، دیدم با این که مادر خوبم توی قلبم جا گرفته، خیلی هم راحت است، باز هم نصف قلبم خالی مانده...

واژه های مهم: امّا: ولی/ وقتی: زمانی که/ راحت: آسوده، آرام/ نصف: نیم، نیمه، یکدوم.
نکتۀ ادبی: تکرار: امّا، هم، قلبم.

8- خوب معلوم است. من از اوّل هم باید عقلم می رسید و قلبم را به هر دوتاشون می دادم؛ به پدرم و مادرم. پس، همین کار را کردم.

واژه های مهم: معلوم: مشخّص، آشکار/ اوّل: ابتدا، آغاز/ عقل: خِرد، درک/ عقلم: عقلِ من/ قلبم: قلبِ من/ هر دوتاشون: هر دویِ آنها، هردو نفرشان.
نکتۀ ادبی: عقلم می رسید: کنایه از اینکه درست فکر می کردم.
دانش زبانی: عقلم، قلبم: هر دو ترکیب اضافی هستند / «قلبم» ، «همین کار» هر دو مفعول هستند.

9- بعدش می دانید چطور شد؟ بله، درست است. نگاه کردم و دیدم که باز هم، توی قلبم، مقداری جای خالی مانده...

واژه های مهم: بعد: سپس/ بعدش: پس از آن/ مقدار: اندازه.

10- فوراً تصمیم گرفتم آن گوشه خالی قلبم را بدهم به چند نفر. چند نفر که خیلی دوست شان داشتم. و این کار را کردم. برادر بزرگم، خواهر کوچکم، پدربزرگم، مادربزرگم، یک دایی مهربان و یک عموی خوش اخلاقم را هم توی قلبم جا دادم...

واژه های مهم: فوراً: خیلی زود، تند، سریع/ گوشه: کُنج/ اخلاق: جمعِ خُلق، خوی و عادت/ خوشاخلاق: خوش خُلق، خوشرفتار، مهربان.
نکتۀ ادبی: برادر، خواهر، پدر بزرگ، دایی و عمو: مراعات نظیر.
دانش زبانی: «داییِ مهربان» ، «عمویِ خوش اخلاق» ، «برادر بزرگ» ، «خواهر کوچک» ، «گوشه خالی» همگی ترکیب وصفی هستند.

11- فکر کردم حالا دیگر توی قلبم حسابی شلوغ شده... این همه آدم، توی قلبی به این کوچکی، مگر می شود؟

واژه های مهم: حسابی: کامل، فراوان/ شلوغ: پُر سر و شدا، پُر جمعیّت، پر ازدحام، متضادِ «خلوت»

12- امّا وقتی نگاه کردم، خدا جان، خدا جان! می دانید چی دیدم؟ دیدم که همه این آدمها، درست توی نصفِ قلبم جا گرفته اند؛ درست نصف.

واژه های مهم: وقتی: هنگامی که/ چی: چه چیزی/ درست: دقیق، دقیقاً/ نصف: نیم، نیمه، یکدوم.
نکتۀ ادبی: تکرار: دیدم، درست، نصف، خدا جان.
دانش زبانی: خدا جان: منادا.

13- با این که خیلی راحت هم وِلو شده بودند و می گفتند و می خندیدند و هیچ گِلِه ای هم از تنگی جا نداشتند ...

واژه های مهم: با اینکه: با وجودِ اینکه/ راحت: آرام، آسوده/ وِلو: پخش و پراکنده/ گِلِه: شکایت، گلایه/ تنگیِ جا: تنگ بودن مکان، کم بودنِ جا.
دانش زبانی: چهار جمله است./ فعلها: شده بودند، می گفتند، می خندیدند، نداشتند./ نهاد هر چهار جمله، ضمیر «آنان» یا «ایشان» است که حذف شده است.

14- خوب... بعدش نوبت کِی ها بود؟ بله درست است. باقی قلبم، یعنی آن نصفه خالی را، با خوشحالی و رضایت، دادم به همه آدم های خوبی که تویِ محلّه ما زندگی می کنند؛ همه قوم و خویش های خوبی که دارم و همه دوستانم، و همه معلّم هایی که بچّه ها را دوست دارند...

واژه های مهم: باقی: بقیه، باقیمانده/ رضایت: راضی بودن، خُشنودی/ محلّه: کوی، بَرزَن، چند کوچه در کنار هم/ قوم: فامیل، خویشاوند، جمعِ مکسّرِ آن: اقوام/ خویش و قوم: مترادفند.
نکتۀ ادبی: تکرار: همه، خوب، که.

15- وخودتان می دانید چی شد... (خدایا چیز به این کوچکی چطور میتواند اینقدر بزرگ باشد؟) راستش بین خودمان باشد، پدرم یک عمو دارد، این عموی پدرم خیلی خیلی خیلی پولدار است.

نکتۀ ادبی: تکرار: خیلی، عمو، پدرم.

16- من وقتی دیدم همه آدم های خوب را دارم توی قلبم جا می دهم، سعی کردم این عموی پدرم را هم ببرم توی قلبم و یک گوشه بِهِش جا بدهم... امّا... جا نگرفت... هرچی کردم جا نگرفت... دلم هم سوخت... امّا چه کارکنم؟ جا نگرفت دیگر. تقصیر من که نیست، حتماً تقصیر خودش است. یعنی، راستش هر وقت که خودش هم، با زحمت و فشار، جا می گرفت، صندوق بزرگ پول هایش بیرون می ماند و او، دوان دوان از قلبم می آمد بیرون تا صندوق را بردارد... 

واژه های مهم: بهِش: به او/ تقصیر: کوتاهی، سهلانگاری/ زحمت: رنج و سختی/ فشار: نیرو وارد کردن، زور دادن/ دوان دوان: به سرعت، در حالِ دویدن.
نکته های ادبی: دلم سوخت: کنایه از اینکه «ناراحت شدم» تکرار: توی، قلبم، جا، نگرفت، تقصیر، خودش، دوان، صندوق/ بین خودمان باشد: کنایه از «پنهان کردن مطلبی یا اتّفاقی، به کسی نگفتن و فاش نکردن» / تویِ، بیرون: تضاد/ است، نیست: تضاد.

17- بله تازه یواش یواش داشتم می فهمیدم که یک قلب کوچک کوچک چقدر میتواند بزرگ باشد. بنابراین یک شب که به یاد آن روزها و شبهای خیلی سخت آن جنگ افتادم، یکدفعه فریاد زدم: «باقی قلبم را می بخشم به همه آنهایی که جنگیدند و دشمن را از خاک ما از سرزمین ما و از خانه ما انداختند بیرون ...»

واژه های مهم: یواش یواش: آرام آرام/ چقدر: چه اندازه/ یکدفعه: یکباره، ناگهان/ خاک و سرزمین: مترادف.
نکته های ادبی: تضاد: کوچک، بزرگ؛ روز، شب/ تکرار: یواش، کوچک، ما/ جنگ، دشمن، خاک، سرزمین: مراعات نظیر.
دانش زبانی: تمام عبارت درونِ گیومه، مفعول است برای فعلِ «فریاد زدم» ، «خاک ما»، «سرزمین ما» ، «خانه ما» ترکیب اضافی هستند: / «شبِ سخت» ، «قلبِ کوچک» هر دو ترکیب وصفی هستند.

18- خوب... حالا دیگر قلبم مثل یک شهر بزرگ شده بود. مدرسه داشت. بیمارستان داشت. سربازخانه داشت. کوچه و محلّه و خیابان و مسجد داشت و باز هم یک عالم جای خالی داشت. این طور شد که به خودم گفتم «دیگر انتخاب کردن بس است».

واژه های مهم: عالَم: جهان، دنیا/ یک عالَم: مقدار زیاد، به اندازه وسعت یک دنیا/ انتخاب: برگزیدن، گُلچین کردن.
نکته های ادبی: قلبم مثل یک شهر بزرگ شده بود: تشبیه/ داشت، دیگر، یک: تکرار/ کوچه، محلّه، خیابان: مراعات نظیر/ شهر، مدرسه، بیمارستان، سربازخانه، مسجد: مراعات نظیر.
دانش زبانی: در جمله نخست و شش جمله پس از آن که فعل «داشت» در آنها آمده نهاد واژۀ «قلبم» است که فقط در جمله اول آمده و در دیگر جمله ها حذف شده است./ مدرسه: مفعول (چه چیز را داشت؟ مدرسه)/ جمله درونِ گیومه هم مفعول است برای فعلِ «گفتم»

19- قلب من مال همه و همه آدم های خوب سراسر دنیاست؛ از این سر دنیا تا آن سر دنیا... خودتان که می بینید. حالا، فقط یک جای خیلی خیلی کوچک در یک گوشه قلبم باقی مانده. می دانید آنجا را برای چه کسانی باقی گذاشتم؟ بله، درست است، برای همه آدم های بد، به شرطی که خودشان را درست کنند و دست از بد بودن و بدی کردن بردارند؛ بچّه ها را اذیّت نکنند، دریاها را کثیف نکنند، جانورها را نکشند و به کسی زور نگویند...

واژه های مهم: کثیف: آلوده/ از این سر دنیا تا آن سر دنیا: همه جا/ جانور: حیوان، موجود زنده.
نکته های ادبی: دست از چیزی برداشتن: کنایه از ترک کردن چیزی، انجام ندادن/ زور گفتن: کنایه از ستم کردن/ «این سر دنیا» ، «آن سر دنیا»: تضاد/ همه، خیلی، سر: تکرار.
دانش زبانی: قلبِ من: نهاد/ آنجا، خودشان، بچّه ها، دریاها، جانورها: همگی مفعول هستند. «جایِ کوچک» ، «آدمهای بد» ترکیب وصفی/ گوشه قلب: ترکیب اضافی؟

20- آدم های بد هم اگر خوب بشوند، خوب حق دارند یک خانه کوچک توی قلبم نداشته باشند... نه؟ تازه اگر آدم های بد هم خوب بشوند و بیایند توی قلب من، من فکر می کنم باز هم کمی جا باقی بماند... شاید برای جنگل ها، پرنده ها، کوه ها، ماهی ها، آهوها، فیل ها... و خیلی چیزهای دیگر...

نکته های ادبی: خوب، بد: تضاد/ من، خوب، بد: تکرار.

21- عجیب است، واقعاً معلوم نیست این قلب است یا دریا! قلب به این کوچکی آخر چطور هیچ وقت پُر نمی شود؟ ها؟ خوب این به من مربوط نیست. شاید وقتی بزرگ بشوم بفهمم که چرا این طور است امّا حالا، تا وقتی توی قلبم جا هست، باید آنجا را ببخشم به آدم های خوب و مهربان... قلب برای همین است دیگر؛ مگر نه؟

واژه های مهم: عجیب: شگفت انگیز، شگفت آور، مایۀ تعجّب و حیرت/ واقعاً: درواقع، در حقیقت، به راستی/ مربوط: مرتبط، وابسته، دارای ربط و پیوند/ مگر نه: آیا اینطور نیست؟، البته اینطور است.
نکتۀ ادبی: «این قلب است یا دریا» تشبیه.
دانش زبانی: «عجیب است» ، «واقعا معلوم نیست» ، «این قلب است» ، «یا دریا [است] ؟» ، «قلب به این کوچکی آخِر چطور هیچ وقت پُر نمی شود؟» ، «ها؟» . شش جمله هستند ، «ها» شبه جمله است و یک جمله به شمار می آید؟

واژه های هم خانواده:

حق: حقوق، حقیقت، حقایق/ نصف: انصاف، منصف/ زحمت: مزاحم، ازدحام/ باقی: مابقی، بقیه/ رضایت: رضا، راضی/ تصمیم: مصمم، صمیمی.

نادر ابراهیمی:

نادر ابراهیمی نویسنده و سینماگری است که با داستانهای کودک و نوجوان فعالیتهای فرهنگی اش را شروع کرد. کلاغ ها، دور از خانه، قصّه های ریحانه خانم، قصّة سار و سیب، نوسازی حکایتهای خوب قدیم برای کودکان و... بعضی از کتابهای کودک و نوجوان اوست. نخستین کتابش را با اسم «خانه ای برای شب» در سال 1341 نوشت. پس از انقلاب، زندگی امام خمینی (ره) را با نام «سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما آمد» نوشت. وی در خردادماه سالِ 1387 درگذشت.