فارسی ششم

معنی و مفهوم درس 16

آداب مطالعه

بدان که قصّه خواندن و شنیدن، فایده ی بسیار دارد:
معنی: آگاه باش که قصّه خواندن و شنیدن قصّه (داستان)، فایده ی فراوانی دارد:

اوّل آنکه از احوال گذشتگان خبردار شود.
معنی: فایده ی اوّل آن است که از شرح حال گذشتگان، آگاه و باخبر شود.

دویم آنکه چه عجایب بشنود، نظر او به قدرت الهی، گشاده گردد.
معنی: دوم آنکه وقتی از شگفتی های جهان، مطالبی را بشنود، اندیشه و نگاه او به قدرت خداوند وسیع تر و درک او بیشتر می شود.

سیّم، چون محنت و شدّت گذشتگان شنَوَد، داند که هیچکس از بندِ محنت آزاد نبوده است، او را تسلّی باشد.
معنی: سوم این است که وقتی انسان قصّه ی درد و رنج و سختی های زندگی گذشتگان را می شنود، می فهمد که هیچ انسانی از سختی های روزگار در امان نبوده است و همین سبب می شود که آرامش یابد.
نکته ی آرایه ای: بند محنت: تشبیه (محنت مانند بند است.)

چهارم، چون زوال مُلک و مال سلاطین گذشته شنود، دل از مال دنیا و دنیا بردارد و داند که با کس، وفا نکرده و نخواهد کرد.
معنی: فایده ی چهارم این است که وقتی نابودی سلطنت و ثروتهای پادشاهانِ گذشته را بشنود، به دنیا و ثروت دنیا علاقه مند نمی شود ومی فهمد که دنیا به کسی وفا نکرده و وفا نخواهد کرد.

پنجم، عبرت بسیار و تجربه ی بی شمار او را حاصل شود.
معنی: فایده ی پنجم، او پند بسیار و تجربه های فراوانی به دست می آورد.

و خدای تعالی با حضرت رسول (ص) می گوید: «ای محمّد، ما از قصّه های رسولان و خبرهای پیغمبران، بر تو می خوانیم. آنچه بدان، دل را ثابت گردانیم و فایده های کلّی تو را حاصل گردد » قرآن کریم، سوره ی هود، آیه ی 122
معنی: خدای بلند مرتبه به حضرت محمّد رسول (ص) می گوید: « ای محمّد، ما داستانهای پیامبران و خبرهای آنها را برای تو می خوانیم، چیزهایی که به وسیله ی آن دل تو را مطمئن و استوار می کنیم و فایده های زیادی برای تو دارد. »

پس معلوم شد که در قصّه های گذشتگان، فایده ای هست و خواننده و گوینده و شنونده را از آن فایده رسد. اگر پرسند که قصّه خوانی، چند نوع است؟ بگوی دو نوع: اوّل حکایت گویی و دویم نظم خوانی.
معنی: پس مشخّص شد که در داستانهای گذشتگان، فایدههای زیادی وجود دارد که خواننده و گوینده و شنونده از آن داستانها، سود و فایدهی بسیاری میبرند. اگر از تو بپرسند که چند نوع قصّه گویی داریم، بگو دو نوع: اوّل: خواندن حکایت و قصّه و دوم، خواندن شعر.

اگر پرسند که آداب حکایت گویان چند است؟ بگوی: اوّل آنکه قصّه ای که ادا خواهد کرد، باید که بر اُستاد خوانده باشد و با خود تکرار کرده باشد تا فرو نماند. دویم آنکه چُست و چالاک، به سخن درآید و خام نباشد.
معنی: اگر از تو بپرسند قصّه گویان به چه شکلی قصّه ای را بیان می کنند؟ بگو: قبل از اینکه قصّه ای را بیان کند باید آن را برای یک استاد بخواند و با خود تکرار بکند تا مشکلی پیش نیاید. دوم آنکه باید در سخن گفتن تند و تیز باشد و با تسلّط کامل حکایت را بگوید و بی تجربه و نپخته نباشد.

سیم باید که داند که جماعت، لایق چه نوع سخن است، بیشتر، از آن گوید که مردم، راغب آن باشند. چهارم، نثر را وقت وقت، به نظم آراسته گرداند که بزرگان گفته اند: نظم در قصّه خوانی چون نمک است در دیگ؛ اگر کم باشد، طعام بی مزه بوَد و اگر بسیار گردد شور شود. پس اعتدال، نگاه باید داشت.
معنی: سوم آنکه باید بداند که برای چه گروهی، چه سخنی شایسته و مناسب است و بیشتر درباره ی آن موضوع سخن بگوید که مردم علاقه مند هستند. چهارم، نثر و نوشته ی خود را گاهی با شعر زیبا گرداند که بزرگان گفته اند: شعر در قصّه گویی مانند نمک در غذا، لازم و ضروری است که اگر نمک کم باشد، غذا بی مزه می شود و اگر زیاد باشد، شور می شود؛ بنابراین باید میانه روی کرد.

نکته ی آرایه ای: نظم در قصّه خوانی مانند نمک است: تشبیه

پنجم، سخنانِ محال و گزاف نگویند که در چشم مردم، سَبُک شود.
معنی: پنجم، سخنانِ غیرممکن و بیهوده نگویند زیرا در نگاه مردم، بیارزش می شوند.

اگر پرسند که آداب نظم خوانی چند است؟
معنی: اگر بپرسند که شعر خوانی به چه شکلی است؟

بگوی: اوّل آنکه به آهنگ خواند.
معنی: بگو: اوّل این که باید با آهنگ و وزن بخواند.

دویم، سخن را در دلِ مردم بنشاند.
معنی: دوم آنکه، سخن (شعر) را اثرگذار بخواند تا برای مردم دلچسب باشد.

سیم، اگر بیتی مشکل پیش آید، شرح آن با حاضران بگوید.
معنی: سوم، اگر بیتی سخت بود، آن را برای شنوندگان توضیح دهد.

چهارم، چنان نکند که مُستَمِع، مَلول گردد.
معنی: چهارم اینکه شعر را به شکلی نخواند که شنونده آزرده و ناراحت شود.

پنجم، صاحب آن نظم را در اوّل یا در آخر، یاد کند و فاتحه و تکبیر گوید.
معنی: پنجم، از آن شاعر (سراینده ی شعر) در آغاز و پایان شعر یاد کند و برای شادی روحش فاتحه بخواند.

پیام درس
در این قسمت به دو پرسش درک مطلب، پاسخ داده می شود که همان پیام درس است.

1- سه مورد از فایده های قصّه خواندن را بیان کنید.
پاسخ » الف) از زندگی گذشتگان باخبر می شویم. ب) به قدرت و عظمت خداوند پی می بریم. ج) تجربه به دست می آوریم و از گذشتگان، پند می گیریم.

2- چرا باید در آغاز یا پایان نوشته از شاعر یا نویسنده ی آن یاد کرد؟
پاسخ » این کار نوعی قدردانی کردن از شاعر یا نویسنده است؛ یعنی باید به شاعر و نویسنده احترام بگذاریم.